तिच्या भावाच्या आश्रयाखाली वाढल्यापासून ते क्रिकेट खेळण्यापर्यंत, भारतीय महिला क्रिकेट संघाचा कणा बनण्यापर्यंत आणि मिताली राजची उत्तराधिकारी बनण्यापर्यंतचा स्मृती मानधनाचा प्रवास आकर्षक आहे.
स्मृती मंधाना सध्या महिला क्रिकेटमधील सर्वोत्तम फलंदाजांपैकी एक मानली जाते, तिच्या नावावर अनेक मोठे विक्रम आहेत. स्मृती मानधना ही भारतीय क्रिकेट संघाची (पुरुष आणि महिला दोन्ही संघांची) सर्वात तरुण कर्णधार देखील आहे.
स्मृती मानधना यांचा जन्म 18 जुलै 1996 रोजी मुंबईत झाला, पण जेव्हा ती दोन वर्षांची होती, तेव्हा तिचे कुटुंब महाराष्ट्रातील सांगली येथील माधवनगर येथे गेले, जिथे तिने तिचे सुरुवातीचे दिवस घालवले.
त्यांचे वडील श्रीनिवास हे व्यवसायाने रसायन वितरक होते तर आई स्मिता गृहिणी होत्या.
क्रिकेट हा नेहमीच मानधना कुटुंबाचा एक भाग राहिला आहे कारण तिचे वडील जिल्हा स्तरावर खेळले आहेत. त्याचा भाऊ श्रावणही क्रिकेट खेळायचा. स्मृती यांच्या भावाने बँकर होण्यापूर्वी महाराष्ट्राच्या अंडर-19 संघाचे प्रतिनिधित्व केले होते.
जरी श्रावण क्रिकेट चालू ठेवू शकला नाही, तरी स्मृती मानधनाच्या आयुष्यात त्याच्या उपस्थितीने तिला क्रिकेटर बनण्यासाठी खूप प्रभावित केले. आपल्यापेक्षा चार वर्षांनी मोठ्या असलेल्या भावासोबत सराव मैदानावर गेल्याने स्मृतीमध्ये क्रिकेटची आवड निर्माण झाली.
या ठिणग्यांचे हळूहळू स्वप्नात रूपांतर झाले जेव्हा त्याच्या भावाने कनिष्ठ स्तरावर चांगली कामगिरी करण्यास सुरुवात केली आणि स्थानिक वृत्तपत्रांमध्ये त्याचे नाव येऊ लागले. स्मृती त्या बातम्या वर्तमानपत्रातून काढत असत.
स्मृती मानधना यांनी ईएसपीएन क्रिकइन्फोला सांगितले की, “एक दिवस मला वाटले की मी देखील अशाच धावा केल्या पाहिजेत. माझ्या वडिलांनी मला कधीच नाही म्हटले नाही, त्यामुळे जेव्हाही माझा भाऊ नेट सेशनसाठी जायचा तेव्हा तो हळूवारपणे माझ्या दिशेने चेंडू टाकत असे. “
विशेष म्हणजे श्रवण आणि स्मृती दोघेही उजव्या हाताने आहेत पण डाव्या हाताने फलंदाजी करतात.
स्मृती सांगतात, “माझ्या वडिलांना डावखुरा फलंदाज आवडत असल्याने मी आणि माझा भाऊ डाव्या हाताने खेळतो. तर अशी सुरुवात झाली.”
लवकरच स्मृती मानधनाने सांगलीतील ज्युनियर राज्य प्रशिक्षक अनंत तांबवेकर यांच्या प्रशिक्षकाखाली प्रशिक्षण सुरू केले.
वयाच्या नऊव्या वर्षी, स्मृती मानधना महाराष्ट्राच्या अंडर-15 संघाकडून खेळत होती आणि वरिष्ठांविरुद्ध वर्चस्व गाजवल्यानंतर ती वयाच्या 11 व्या वर्षी अंडर-19 राज्य संघात सामील झाली.
वयाच्या १५ व्या वर्षी, स्मृती मानधना, तिच्या बोर्डाच्या परीक्षेमुळे, एका चौरस्त्यावर उभी राहिली जिथून आयुष्य तिला कोणत्याही मार्गावर घेऊन जाऊ शकले असते. तिला विज्ञानाचा अभ्यास करायचा होता पण तिच्या आईने तिला नकार दिला कारण तिला माहित होते की क्रिकेट आणि अभ्यासाचा समतोल राखणे कठीण आहे.
मानधनाने वाणिज्य शाखेची निवड केली आणि नंतर सांगलीच्या चिंतामण राव कॉलेज ऑफ कॉमर्समधून तिची पदवी पूर्ण केली. यामुळे त्याला क्रिकेटला अधिक वेळ देण्यात मदत झाली.
2013 हे वर्ष स्मृतींसाठी महत्त्वाचे वर्ष होते.
स्मृती मंधानाने 5 एप्रिल रोजी वडोदरा येथे बांगलादेश महिला संघाविरुद्धच्या T20 सामन्यातून भारतासाठी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये पदार्पण केले. त्यावेळी ती फक्त 16 वर्षांची होती.
स्मृती मानधना तिच्या पदार्पणाच्या सामन्यात भारताची सर्वोच्च धावसंख्या (३६ चेंडूत ३९ धावा) होती आणि तिने संघाला १० धावांनी विजय मिळवून द्विपक्षीय मालिका ३-० ने क्लीन स्वीप केली.
पाच दिवसांनंतर, 10 एप्रिल रोजी, स्मृती मानधना, अहमदाबादमध्ये बांगलादेशविरुद्ध तिचा पहिला एकदिवसीय आंतरराष्ट्रीय (ODI) खेळला. तिसऱ्या क्रमांकावर आलेल्या या युवा खेळाडूने 35 चेंडूत 25 धावांची खेळी खेळली.
विशेष म्हणजे, मर्यादित षटकांच्या पदार्पणात स्मृती मानधनाची बॅट तिच्या उंचीच्या तुलनेत लहान दिसत होती. तिने नंतर उघड केले की ती खेळायची ती बॅट नसून भारतीय क्रिकेट खेळाडू राहुल द्रविडने स्वाक्षरी केलेली सराव बॅट होती, जी तिच्या भावाने तिला भेट दिली होती.
स्मृती मानधना म्हणाल्या, “श्रवणने राहुल सरांची भेट घेतली आणि त्याला बॅट देऊ शकलो का अशी विनंती केली. म्हणून त्याने ते माझ्या भावाला दिले आणि माझ्या नावावर सही केली. माझा भाऊही खूप गोड होता, त्याने माझ्यासाठी सही करून घेतली. मी ते द्रविडच्या ऑटोग्राफ केलेल्या बॅटच्या रूपात शोपीस म्हणून ठेवणार होतो, परंतु मी ती उचलताच, मला दिसले की त्यात एक आश्चर्यकारक संतुलन आहे आणि मी त्याच्याशी खेळू लागलो.”
काही महिन्यांनंतर, मंधानाने द्रविडने स्वाक्षरी केलेल्या बॅटचा वापर करून आणखी एक टप्पा गाठला.
स्मृती मानधना हिने वडोदरा येथील अलेम्बिक क्रिकेट मैदानावर आंतरराज्यीय 19 वर्षाखालील एकदिवसीय स्पर्धेदरम्यान गुजरातविरुद्ध केवळ 150 चेंडूत नाबाद 224 धावा केल्या. स्मृती मानधना कोणत्याही स्तरावर ५० षटकांच्या क्रिकेट सामन्यात द्विशतक झळकावणारी पहिली भारतीय महिला ठरली. त्या स्पर्धेत त्याने आणखी दोन शतके झळकावली.
13 ऑगस्ट 2014 रोजी, मानधनाने वर्म्सले येथे इंग्लंडच्या महिला संघाविरुद्ध कसोटी पदार्पण केले. त्याने पहिल्या डावात 22 तर दुसऱ्या डावात 51 धावा केल्या.
भारतीय महिला क्रिकेट संघासाठीही हा ऐतिहासिक विजय होता, वर्म्सले येथे खेळला गेलेला एकतर्फी सामना हा संघाचा आठ वर्षांतील पहिला कसोटी सामना होता.
तेव्हापासून, स्मृती मानधना भारतीय संघाचा अविभाज्य भाग आहे आणि हरमनप्रीत कौर ही आता निवृत्त मिताली राजसह फलंदाजीच्या आधारस्तंभांपैकी एक आहे.
स्मृती मानधनाने 2016 मध्ये बेलेरिव्ह ओव्हल, होबार्ट येथे झालेल्या एकदिवसीय सामन्यात ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध तिचे पहिले आंतरराष्ट्रीय शतक (109 चेंडूत 102) झळकावले. त्या मोसमातील ICC महिला संघात तिची निवड झाली.
2017 मध्ये, स्मृती मानधनाने भारताला ICC महिला एकदिवसीय विश्वचषक स्पर्धेच्या अंतिम फेरीत पोहोचण्यात मदत करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली, जिथे भारताचा इंग्लंडकडून केवळ नऊ धावांनी अंतिम सामना झाला. 2005 नंतर भारताचा हा पहिलाच विश्वचषक फायनल होता.
स्मृती मंधानाला तिच्या ACL दुखापतीनंतर स्पर्धेसाठी तंदुरुस्त होण्यासाठी कठोर परिश्रम करावे लागले, त्यानंतर ती मिताली आणि हरमनप्रीतनंतर या स्पर्धेत भारताची तिसरी सर्वाधिक धावा करणारी खेळाडू बनली. त्याने नऊ सामन्यांमध्ये 232 धावा केल्या, ज्यात वेस्ट इंडिजविरुद्ध नाबाद शतकाचा समावेश आहे.
पुढच्या वर्षी, स्मृती मानधना महिला एकदिवसीय सामन्यांमध्ये सर्वाधिक धावा करणारी खेळाडू बनली आणि वेस्ट इंडिजमध्ये झालेल्या ICC महिला विश्व T20 स्पर्धेच्या उपांत्य फेरीपर्यंतच्या भारताच्या प्रवासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
स्मृती मानधना, सुपर लीग 2018 च्या सामन्यात लॉफबरो लाइटनिंग विरुद्ध वेस्टर्न स्टॉर्म कडून खेळताना, तिने फक्त 18 चेंडूत 50 धावा केल्या आणि किवी दिग्गज सोफी डेव्हाईनच्या महिला टी20 क्रिकेटमध्ये आतापर्यंतच्या सर्वात जलद 50 धावा करण्याच्या विक्रमाची बरोबरी केली.
तिने 2018 मध्ये ICC महिला क्रिकेटर ऑफ द इयर आणि ICC महिला वनडे प्लेयर ऑफ द इयर जिंकले.
फेब्रुवारी 2019 मध्ये, स्मृती मानधना ICC महिला एकदिवसीय क्रमवारीत जागतिक क्रमवारीत 1 क्रमांकाची फलंदाज बनली.
नंतर त्याच महिन्यात, तिने गुवाहाटी येथे इंग्लंड विरुद्धच्या तीन सामन्यांच्या मालिकेतील पहिल्या सामन्यात जखमी कर्णधार हरमनप्रीत कौरची जागा घेतली आणि पुरुष आणि महिलांसाठी भारताची सर्वात तरुण T20 क्रिकेट कर्णधार होण्याचा मान मिळविला.
त्यावेळी स्मृती मानधना अवघ्या 22 वर्ष आणि 229 दिवसांच्या होत्या. तिच्या आधी, हरमनप्रीत, 23 वर्षे आणि 237 दिवसांची, भारतीय महिला T20I संघाची कर्णधार बनणारी सर्वात तरुण होती. सुरेश रैनाला 23 वर्षे आणि 197 दिवसांच्या वयात भारतीय पुरुष T20 संघाचे नेतृत्व देण्यात आले.
एवढेच नाही तर 2019 मध्ये महाराष्ट्राच्या या फलंदाजाने फेब्रुवारी महिन्यात न्यूझीलंडविरुद्ध 24 चेंडूत अर्धशतक झळकावले होते. यानंतर, त्याने कॉमनवेल्थ गेम्स 2022 मध्ये इंग्लंडविरुद्ध स्वतःचाच विक्रम मोडला आणि 23 चेंडूत अर्धशतक झळकावले. भारतीय महिला क्रिकेटपटूचे हे सर्वात जलद T20I अर्धशतक आहे.
कोविड-प्रभावित वर्ष 2020 नंतर, स्मृती मंधानाने 2021 मध्ये पुन्हा एकदा भारतासाठी एक उत्कृष्ट खेळाडू असल्याचे सिद्ध केले आणि दुसऱ्यांदा ICC महिला क्रिकेटपटूचा किताब जिंकला. ऑस्ट्रेलियन दिग्गज एलिस पेरी व्यतिरिक्त, मानधना ही इतिहासातील एकमेव खेळाडू आहे जिने हा प्रतिष्ठित पुरस्कार दोनदा जिंकला आहे.
स्मृती मानधना सात सामन्यांमध्ये 327 धावांसह भारताची सर्वाधिक धावा करणारी खेळाडू म्हणून उदयास आली असूनही न्यूझीलंडमध्ये झालेल्या 2021-22 महिला क्रिकेट विश्वचषक स्पर्धेत भारताला गट टप्प्याच्या पलीकडे प्रगती करता आली नाही.
स्मृती मानधना बर्मिंगहॅम येथे झालेल्या राष्ट्रकुल क्रीडा 2022 मध्ये रौप्य पदक जिंकणाऱ्या भारतीय महिला क्रिकेट संघाची देखील सदस्य होती. या T20 स्पर्धेदरम्यान त्याने भारताच्या उपकर्णधाराची भूमिका बजावली होती.
पुरुषांच्या आयपीएलच्या अफाट आणि नेत्रदीपक यशानंतर सुरू झालेल्या महिला प्रीमियर लीग (WPL) च्या पहिल्या आवृत्तीत, स्मृती मानधना हिला सर्वाधिक ३.४ कोटी रुपयांची बोली लागली आणि ती सर्वात मौल्यवान खेळाडू म्हणून उदयास आली. रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोर (RCB) ने त्याला WPL 2023 लिलावादरम्यान त्यांच्या संघाचा भाग बनवले.
थोड्याच वेळात, दक्षिण आफ्रिकेत संपन्न झालेल्या महिला T20 विश्वचषक 2023 मध्ये, स्मृती मानधना हिने आयर्लंडविरुद्ध 87 धावांची सामना जिंकणारी खेळी करताना T20 क्रिकेटमधील तिची सर्वोच्च धावसंख्या केली. सामन्याच्या दिवशी सेंट जॉर्ज पार्कमध्ये जोरदार वाऱ्याची स्थिती पाहता त्याने ही खेळी त्याच्या कारकिर्दीतील कठीण खेळींमध्ये गणली आहे.
स्मृती मानधना ही भारतीय महिला क्रिकेट संघाची उपकर्णधार होती ज्याने हँगझोऊ येथील आशियाई क्रीडा 2023 मध्ये सुवर्णपदक जिंकले होते.
स्मृती मंधानाची कारकीर्द अजून लांब आहे, पण तिची क्रिकेटची आकडेवारी खूपच आश्चर्यकारक आहे. तिने वनडे आणि टी-20 मध्ये 3,000 धावा आधीच पार केल्या आहेत.
तिच्या व्यतिरिक्त, हरमनप्रीत कौर ही एकमेव दुसरी भारतीय महिला क्रिकेटपटू आहे जिने आतापर्यंत T20I मध्ये 3000 धावांचा टप्पा ओलांडला आहे.
महिला वनडेमध्ये स्मृती मंधानासह केवळ तीन भारतीय फलंदाजांनी आपल्या कारकिर्दीत 3,000 हून अधिक धावा केल्या आहेत.
स्मृती मानधना यांचे रेकॉर्ड
- ICC महिला क्रिकेटर ऑफ द इयर अवॉर्ड (रॅचेल हेहो फ्लिंट अवॉर्ड) दोनदा जिंकणारी ऑस्ट्रेलियाची एलिस पेरी नंतरची दुसरी क्रिकेटर.
- न्यूझीलंडच्या सोफी डिव्हाईन (18 चेंडू) सोबत महिला क्रिकेटमध्ये सर्वात वेगवान टी-20 अर्धशतक झळकावणारी फलंदाज
- भारतीय महिलेचे सर्वात जलद T20I अर्धशतक (23 चेंडू)
- T20I क्रिकेटमध्ये 3,000 धावा करणारी दुसरी भारतीय महिला
- वनडे क्रिकेटमध्ये ३,००० धावा करणारी तिसरी भारतीय महिला
- एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये पाठलाग करताना सलग 10 डावात 50 पेक्षा जास्त धावा करणारीपहिला क्रिकेटर
- ऑस्ट्रेलियात वनडे आणि कसोटी शतक झळकावणारी पहिली भारतीय महिला क्रिकेटपटू
- 50 षटकांच्या क्रिकेटमध्ये द्विशतक झळकावणारी पहिली भारतीय महिला (महाराष्ट्र विरुद्ध गुजरात)कॉमनवेल्थ
- गेम्स 2022 चे रौप्यपदक विजेते
- आशियाई खेळ 2023 सुवर्णपदक विजेता
- कर्णधार म्हणून WPL 2024 विजेता
